Bibliografie

Zie voor wat Calvijn geschreven heeft

  • Wulfert de Greef, Johannes Calvijn. Zijn werk en geschriften, Kampen (Uitgeverij Kok) 2006 (tweede, herziene druk). Zie voor de ontbrekende nummers van de pagina’s bij de inhoud van Chronological Index of Calvin’s Writings (232-237): www.calvin.edu/meeter/educational-resources
  • Rodolphe Peter en Jean-François Gilmont, Bibliotheca Calviniana; Les oeuvres de Jean Calvin publiées au XVIe siècle. Dit bibliografische werk bestaat uit drie delen: I. Écrits théologiques, littéraires et juridiques 1532-1554; II. Écrits théologiques, littéraires et juridiques 1555-1564; III. Écrits théologiques, littéraires et juridiques 1565-1600. Zij verschenen bij Droz in Genève, respectievelijk in de jaren 1991, 1994 en 2000.
  • M. Bihary, Bibliographia Calviniana, Praag 2000 (derde druk). Het boek geeft een overzicht van Calvijns werken en de vertalingen ervan in het Duits, Frans, Engels en Hongaars uit de periode 1850-1997.

Zie voor ‘werken van Calvijn’ de volgende uitgaven

  • Ioannis Calvini opera quae supersunt omnia. Deze  uitgave van de Opera Calvini bestaat uit 59 delen en werd in de jaren 1863-1900 verzorgd door G. Baum, E. Cunitz en E. Reuss. De Opera Calvini zijn opgenomen in het Corpus Reformatorum (zie de delen 29-88).
  • De Opera Calvini zijn te raadplegen op de website van ‘Jonathan Edwards Center at Yale University’. Zie http://edwards.yale.edu/node/130 (John Calvin, Calvini Opera) en via http://archive-ouverte.unige.ch/unige:650
  • Een herziene uitgave van de werken van Calvijn (Ioannis Calvini Opera Omnia), met een kritisch apparaat en noten, verschijnt sinds 1992, onder leiding van het presidium van het internationale Calvijncongres ter bevordering van het Calvijn onderzoek, bij Librairie Droz in Genève. Tot op heden zijn negentien delen gepubliceerd.
  • Een belangrijke aanvulling op de preken van Calvijn, die te vinden zijn in de Opera Calvini, is de serie Supplementa Calviniana, Sermons inédits. Sinds 1961 zijn twaalf delen verschenen bij Neukirchener Verlag in Neukirchen-Vluyn.
  • Door Librairie Droz in Genève is in 2003 een CD-ROM uitgegeven met geschriften van Calvijn die in 1566 in de Franse taal in Genève gepubliceerd werden in het boek Recueil des opuscules, C’est à dire, Petits traictez de M. Iean Calvin. Les uns revues et corrigez sur le Latin, les autres translatez nouvellement de Latin en François.
  • De vijf delen van de Ioannis Calvini Opera Selecta bevatten een aantal geschriften van Calvijn en de tekst van de Institutie (1536 en 1559). De uitgave van deze selectie werd verzorgd door Petrus Barth, Wilhelm Niesel en anderen en verscheen in de jaren 1926-1952 bij Chr. Kaiser in München.
  • In de serie Calvin-Studienausgabe zijn sinds 1994 werken van Calvijn gepubliceerd in de oorspronkelijke taal (Frans of Latijn) met op de rechterbladzijden een Duitse vertaling. De betreffende werken worden ingeleid door Eberhard Busch en anderen. De serie omvat acht delen. Neukirchener Verlag is de uitgever.

[omhoog]

Standaardwerken

Op de website van het Henry Meeter Center worden een aantal, in het Engels geschreven, standaardwerken genoemd die voor de studie van Calvijn belangrijk zijn. Als aanvulling hierop noem ik:

  • Willem van ’t Spijker, Calvin: A Brief Guide to His Life and Thought. Louisville, KY / Londen  (Westminster John Knox Press), 2009 (translated by Lyle D. Bierma)
  • Bernhard Cottret, Calvijn Biografie, Kampen (Uitgeverij Kok) 2005 (oorspr. Calvin Biographie, 1995 (Editions Jean Claude Lattès).

[omhoog]

Literatuur

  • Een uitstekende database voor allerlei literatuur in verband met Calvijn en het Calvinisme kunt u raadplegen via het Henry Meeter Center (zie: Calvinism Resources Database).
  • Paul Fields publiceert ieder jaar in het novembernummer van Calvin Theological Journal een Calvin Bibliography. De oudere overzichten zijn ook via internet te raadplegen. Zie op de website van het Menry Meeter Center The Calvin Bibliography : http://www.calvin.edu/meeter/publications/
  • Zie ook de rubriek  nieuwe publicaties.

[omhoog]

Nederlandse vertalingen van geschriften van Calvijn

Institutie (1536)

  • Johannes Calvijn, Institutie 1536, Houten (Den Hertog B.V.) 2005 (van deze vertaling door Dr. W. van ’t Spijker verscheen een eerdere uitgave in 1992 bij uitgeverij De Groot Goudriaan te Kampen).

[omhoog]

Institutie (1559)

  • Institucie ofte onderwijsinghe der Christelicker Religie [vertaald door Jan Dyrkinus, Emden] 1560.
  • Institucie, ofte onderwijsinghe der christelicke religie in vier boeken begrepen, Leiden 1602 [verzorgd door Carolus Agricola, predikant te Rijnsburg]
  • Institutie ofte onderwijsingh in de christelicke religie. ..  getrouwelick over-geset door Wilhelmus Corsmannus, Amsterdam 1650. Een herdruk werd verzorgd door A. Kuyper, Doesburg 1889 en door J.H. Landwehr, Rotterdam 1912-1919 en Utrecht 1977.
  • Johannes Calvijn’s Institutie  of onderwijzing in den christelijken godsdienst, opnieuw uit het Latijn vert. [door W.J. Wijenberg], Kampen 1865-1868.
  • Institutie of onderwijzing in den christelijken godsdienst, uit het Latijn vertaald door  Dr. A. Sizoo, Delft 1931; vele malen herdrukt.
  • Johannes Calvijn. Institutie, vertaald door Dr. C.A. de Niet, Houten (Uitgeverij Den Hertog) 2009.

[omhoog]

Institutie (verkorte uitgaven)

  • Cort begrijp der Institutie, of onderwijsinghe der Christelicker Religie, beschreven van Joanne Calvino … wt het Latijn, in onse sprake overghestelt … door Joris de Raed, Leyden 1595 (betreft: Institutionis christianae religionis a Johanne Calvino conscriptae, epitome … Per Gulielmum Launeum, Londini 1583).
  • Een disputatie van de kennisse des menschen: waerinne van de erfsonde, van de natuerlicke verdorventheydt des menschen, van het onvermogen vanden vryen wile: item, van de ghenade der wedergeboorte, ende hulpe des H. Geestes, ghehandelt wordt, Amstelredam 1610 (betreft: Disputatio de cognitione hominis, Genevae 1552 = hoofdstuk 2 van Institutie 1550).
  • Gulden boekske over de regt christelijken wandel, uyt het Hoogduytsch, Hilversum 1858 [verscheidene keren herdrukt; in 1983 te Utrecht uitgegeven onder de titel: Gulden boekske over het christelijk leven (betreft: De vita hominis christiani, een gedeelte uit de Institutie van 1550 dat eveneens in 1550 afzonderlijk uitgegeven is).
  • Calvijn’s Institutie, of Onderwijzing in den christelijken godsdienst, een uittreksel door G. Elzenga, Kampen 1903.
  • Institutie of onderwijzing in de christelijke godsdienst, verkort weergegeven door B. Wielenga, Kampen 1934 (herdruk in 1958).
  • De Institutie. Om dagelijks uit te lezen verkort en bewerkt door Sipke van der Land, Kampen [1981].
  • Teksten uit de Institutie van Johannes Calvijn. Gekozen, vertaald en ingeleid door dr. W. van ’t Spijker, Delft 1987 (2e druk Zoetermeer 2004).

[omhoog]

Commentaren (en Colleges)

  • Wtlegginghe Joannis Calvini, op alle de Sendbrieven Pauli des Apostels: ende oock op den Sendbrief tot den Hebreen…, Emden 1566. Verscheidene keren herdrukt.
  • De Commentarien Joannis Calvini op de Canonicke Sendtbrieven… , vertaald door J[acobus] R[egius]  … Amsterdam en Leiden 1582.
  • Harmonia, dat is, een Tsamenstemminghe gemaect wt de drie Evangelisten, namelick Mattheo,Marco, ende Luca, met de wtlegginghe van Ian Calvijn. Overgeshet wt den Latijnsche, by Gerardum Gallinaceum … Hier by zijn gevoecht de handelingen der  Apostelen, van niews overgesettet by Ioannem Florianum …, Antwerpen 1582 (Leiden 1604). In 1625 herdrukt met daaraan toegevoegd d’uytlegginghen op de Euangelist Iohannes (laatste commentaar herdrukt in 1890 te Utrecht).
  • De Evangeliën Matteüs, Markus en Lukas in onderlinge overeenstemming gebracht en verklaard door Johannes Calvijn, opnieuw uit het Latijn vertaald onder toezicht van A. Brummelkamp, Kampen 1868-1874.
  • Uitlegging op de zendbrieven. Naar de uitgaven der Oude Hollandsche overzetting van J.D., J.F. en J.R., in de tegenwoordige spelling, door A.M. Donner, Leiden 1888-1892.
  • Het boek Genesis. Uit het Latijn, naar de uitgave van Baum, Cunitz en Reuss, in de Nederlandsche taal overgezet door S.O. Los; met eene inleiding van H. Bavinck, Middelburg 1899.
  • Uitlegging op de profetieën van de profeten Jesaja en Jeremia: Jesaja… uit het Latijn vertaald en bewerkt aanvankelijk door L.W. van Deventer en E.C. Gravemeijer, Utrecht 1900-1904.
  • De profetien van Ezechiël verklaard door Johannes Calvijn.Naar de uitgave van het Corpus Reformatorum, uit het Latijn vertaald door J. Lugtigheid, Kampen 1903.
  • Het Evangelie van Johannes, verklaard door J. Calvijn; opnieuw uit het Latijn vertaald door G.L.Goris  …, Kampen 1908.
  • Het Boek der Psalmen verklaard door Johannes Calvijn. Uitg. en vert. onder toezicht van J. Boer Knotnerus, Utrecht 1903 (Kampen 1970, 1979).
  • De Handelingen der Apostelen uitgelegd door Johannes Calvijn. Opnieuw uit het Latijn vertaald, naar de editie van Baum, Cunits en Reuss door Ds. G. Wielenga, Kampen 1899-1900.
  • Uitlegging van de zendbrief van Paulus aan de Romeinen, Johannes Calvijn, opnieuw vertaald uit het Latijn naar de uitgave van Baum, Cunitz en Reuss door D.J. de Groot,  Amsterdam 1950.
  • Uitlegging van de pastorale brieven, opnieuw vertaald uit het Latijn naar de uitgave van Baum, Cunitz en Reuss door H. Schroten, Kampen 1966.
  • Verklaring van de bijbel door Johannes Calvijn, Kampen 1970 –
    In deze serie zijn verscheidene vertalingen opgenomen die eerder, in de 19e en 20e eeuw, gedrukt werden. De andere commentaren betreffen een nieuwe vertaling.
    In 2005 verscheen een fotomechanische herdruk van eerder gedrukte delen in 15 banden.
  • Johannes Calvijn. Commentaar op de Bijbel. Dordrecht (Importantia Publishing). In 2006 zijn vier deeltjes verschenen: Galaten, Efeziërs, 1 en 2 Thessalonicenzen, 1 Johannes en Judas. Het deeltje Kolossenzen en Filippenzen werd in 2007 gepubliceerd. Het deeltje: brief van Jakobus werd in 2008 uitgegeven.

[omhoog]

Geschriften

  • Van dat scuwen der afgoderie, valschen godsdienst, ende gheveynstheyt. Een seer fijn ende Christelijck onderwijs. .. Noch een epistel, vander selver materie, ‘Buten Antwerpe’ 1554 (betreft: Petit traicté, monstrant que c’est que doit faire un homme fidele … entre les papistes, [Genève] 1543).
  • Excuse van Johan Calvinus, tot mijn heeren die Nicodemiten, op den claeghbrief … ‘Bwten Ghent’ 1554 (betreft: De vitandis superstitionibus, quae cum sincera fidei confessione pugnant, Genevae 1550).
  • Een, Seer Nuttighe waerschouwinghe, van het groot profijt dat die Christenheydt soude becomen, indien een Register ghemaect werde van alle de Lichamen ende Reliquien der Heylighen… , Antwerpen 1583 (betreft: Traité des reliques, Genève 1543).
  • Een zeer schoon ende Profitelick Tractaet Joannis Calvini, van de Ergernissen, waerdoor hedensdaegs veel Menschen afgeschrict: sommige oock vervreemt werden vande reyne leere des Evangeliums …  Wt het Latyn getroulick overgheset door Petrum Iacobi Silvenoetium, Amsterdam 1598. Meer dan eens herdrukt (reproductie-uitgave in 1881 te Utrecht). Ook uitgegeven als Het Traktaat der Ergernissen, Enkhuizen 1960 en Ede 1980 (betreft: De Scandalis, Genevae 1550).
  • Vergaderinghe ghehouden in de kercke van Geneven…anno 1562 uutghegheven, ende door Conradum Mirkinium  … onlancx overghezet, Rotterdam 1612 (betreft: Congrégation sur l’election eternelle de Dieu, Genève 1562).
  • Het gevoelen van D. Johan. Calvinus over den rust-dagh te samen gestelt uyt sijne boecken door Franciscus Ridderus, Rotterdam 1659; herdrukt in 1854 en 1855 te Utrecht.
  • Johan Kalvijns Onderrichting, tegen de dolle en dweepersche secte der vrygeesten, die zich geestelijke noemen. Hierbij is gevoegt De overeenstemming van die vrygeesten met de hedendaagsche; betoogt uit de bevinding , en uittrekzels hunner geschriften. Door C. Tuinman, Middelburg 1712. Fotomechanisch herdrukt als De bestrijding der Hattemisten door Carolus Tuinman; ingeleid door C. Graafland, Rumpt 1999 (betreft: Contre la secte phantastique et furieuse des Libertins. Qui se nomment spirituelz, Genève 1545).
  • Een supplicatie van de noodighe reformatie der christelicker kerkcke in het pausdom / overghegheven van den heeren Joh. Calvin, aen keyser Carel de vijfde, ende allen vorsten op den rijcxdach tot Spier vergadert; uut het Latijn in de Nederduytsche sprake ghetrouwelick overgheset, door Car[olum] Acric[olam] … Leyden 1602. In de 17e eeuw vaak herdrukt. Een vertaling is ook opgenomen in De kerk van Christus en de kerk van Rome (zie bij Verzameling geschriften) (betreft: Supplex exhortatio ad Caesarem, Genevae 1543).
  • Verhandeling over de heilige overblijfselen, of Aanwijzing van het groote nut, hetwelk de christenheid er uit trekken zoude, indien men eenen inventaris opmaakte van al de heilige ligchamen en overblijfselen, die zoo in Italië, als in Frankrijk, Duitschland, Spanje en andere rijken en landen worden gevonden, Amsterdam 1842 (herdr. 1853) (betreft: Traité des reliques, Genève 1543).
  • De catechismus van Calvijn uit het Fransch vertaald door Ds. J.J. Buskes Jr., Baarn [1937] (betreft: Le catechisme de l’Eglise de Geneve, Genève 1545).
  • Johannes Calvijn De artikelen van de Faculteit der heilige Godgeleerdheid te Parijs betreffende ons geloof, onze Christelijke religie en de vorm onzer prediking. Met de remedie tegen het venijn, Nederlandse bewerking van Jan Wit, Nijkerk 1950 (betreft: Articuli a facultate sacrae theologiae parisiensi determinati super materiis fidei nostrae hodie controversis. Cum antidoto, Genève 1544).
  • Om de eenheid en vrede der kerk. Johannes Calvijns geschrift vera christianae pacificationis et ecclesiae reformandae ratio vertaald naar de Latijnse uitgave van Baum, Cunitz en Reus door Dr. D.J. de Groot, Amsterdam 1953 (betreft: Interim adultero-germanum: Cui adiecta est: Vera christianae pacificationis et Ecclesiae reformandae ratio, Genève 1549 en Appendix Libelli adversus Interim adultero-germanum, in qua refutat Ioannes Calvinus censuram quandam typographi ignoti de parvulorum sanctificatione, et muliebri baptismo, [Genève] 1550).
  • Korte verhandeling over het Heilig Avondmaal van onzen Here Jezus Christus door Johannes Calvijn, vertaald door A.J. Dam [Zeist 1959] (betreft: Petit traicte de la saincte Cene, Genève 1541).
  • Het geloof dat wij belijden. De eerste catechismus van Calvijn (1537) vertaald en ingeleid door dr. W. de Greef, Houten 2003 en Houten 2006 (tweede druk) (betreft: Instruction et confession de foy dont on use en l’Eglise de Geneve, Genève 1537).

[omhoog]

Preken

  • Predicatien Johannis Calvini over den Lofsanck des Coninckx Ezechie… , vertaald door Th. O., Antwerpen 1581 (betreft: Sermons … sur le Cantique que feit le bon roy Ezechias …, Genève 1562 [vier preken over Jesaja 38]). Opnieuw vertaald door drs. E.W. Karels-Boonzaaijer en in 2015 uitgegeven: Gebed en lofzang. Het lied van koning Hizkia, Houten (Den Hertog).
  • Vergaderinghe ofte Proef-predicke door Ioannem Calvini gedaen op het beginsel van den Evangelio des heyligen Ioannis …  vertaald door Jan Martini, Delft 1598 (vaak herdrukt) (betreft: Plusieurs sermons touchant la Divinite, humanite et nativite de Nostre Seigneur Iesus Christ … 1558. Uit deze bundel werd slechts een gedeelte vertaald, namelijk de ‘congrégation’ (‘vergaderinghe ofte Proef-predicke’) over Joh. 1:1-5, een preek over de geboorte van Christus en negen preken over het lijden, sterven, begrafenis en opstanding van Christus).
  • XL. Predicatien Joannis Calvini, ghetogen uyt alle zyne sermonen die hy ghedaen heeft over het boeck Job … / uut de Franscoysche in onse Nederlandtsche tale over-gheset. Door W.S., Amsterdam (Laurens Jacobsz.) 1602 (betreft 40 van de 159 preken die Calvijn over Job hield (Sermons sur le livre de Iob … Geneva, 1563).
  • Thien Predicatien Ioannis Calvini, In welcke onder andere de gheschiedenisse Melchisedechs ende den handel der rechtveerdigmakonghe met de ververclaringhe van Abrahams offerande verhaelt worden … verduyst door I. Martini, Delft 1604 (betreft zeven preken uit: Dixhuict sermons auquels l’histoire de Melchisedec et la matiere de la jusitification sont deduites, [Genève] 1560 en de laatste drie preken uit: Trois sermons sur le sacrifice d’Abraham, [Genève] 1561).
  • De offerande van Abraham. Drie preken uit het Fransch vertaald en met eene historische inleiding voorzien door C. van Proosdij, Leiden 1897 (betreft: Trois sermons sur le sacrifice d’Abraham, [Genève] 1561).
  • P. Biesterveld, Calvijn als Bedienaar des Woords, Kampen 1897, 146-198 (preken over Job 5:17-18, Ef. 4:11-12 en Hebr. 13:13)
  • Het gepredikte Woord. Preeken vanJohannes Calvijn. Vertaald door J. Douma en W.H. v.d. Vegt, 5 delen, Franeker 1938-1945 (derde druk 1978 telt 6 delen).
  • Johannes Calvijn. Jezus spreekt zalig. Vertaling van Ds. W.H. van der Vegt, Franeker 1951 (betreft vier preken over de zaligsprekingen uit: Soixante cinq sermons sur l’Harmonie ou Concordance des trois Evangelistes, Genève 1562).
  • Prediking en verkiezing, Dertien preken over de onverdiende verkiezing van Jakob en de verwerping van Ezau (1562), vertaling Dr. S. van der Linde, Kampen 1992 (betreft preken over Genesis 25:12-27:36 uit: Traité de la prédestination eternelle de Dieu …, Genève 1560).
  • Stemmen uit Genève. Preken, artikelen, brieven enz. Van Johannes Calvijn, Meeuwen [later Goudriaan] (De Gereformeerde Bibliotheek) 1967-   In deze serie zijn o.a. opgenomen  de vertaling van 27 preken over Jeremia 14:19-18:23 en Klaagliederen 1:1-5  en 159 preken over Job.
  • Rechtvaardiging door het geloof. Vier preken, vertaald en ingeleid door dr. W.H.Th. Moehn, Houten 1999 (betreft vier preken over Genesis 15:4-7 uit Dixhuict sermons ausquels sermons auquels l’histoire de Melchisedec et la matiere de la jusitification sont deduites, [Genève] 1560).
  • De geestelijke honger, een preek over Jesaja 55:1 en 2, vertaald en ingeleid door drs. Christa Boerke, Kampen 2002.
  • J. Calvijn, ‘De eer van God. Preek over Ezechiël 28:1-2’ in: Van God gesproken. De mooiste preken sinds de bergrede, J. H. Van der Laan, ed., Amsterdam (Uitgeverij Vesuvius) 2007, 134-140.
  • Johannes Calvijn, Genezing door Zijn striemen. Zeven preken over Jesaja 53. Vertaald door Esther Karels-Boonzaaijer en Jeannette Schimmel-Boonzaaijer, Houten (Den Hertog B.V.), 2017.

[omhoog]

Brieven

  • Vier brieven D. Joannis Calvini / overghezet uut het Latijn in onse tale, inhoudende eenen goeden ende christelicken raet, waer na hen de rechtghevoelende christenen binnen Rotterdam, Leyden, Alcmaer ende andere plaetsen daer oneenicheyt is in de leere, behooren te reguleren … [s.l. 1612].
  • Calvijn. Kracht en troost voor vrouwenlevens. Brieven van Calvijn aan vrouwen. Uit het Fransch vertaald en van inleidende aantekeningen voorzien door Dr J.C. van der Does met een inleidend woord van Dr A.A. van Schelven, Amsterdam 1938.
  • Calvijn in het licht zijner brieven; honderd brieven van den reformator, vertaald en toegelicht door W. de Zwart, Kampen 1938.

[omhoog]

Verzameling geschriften

  • De kerk van Christus en de kerk van Rome. Drie geschriften van Johannes Calvijn. 1. Het antwoord aan Kardinaal Sadolet (1539) 2. Het tractaat der Reliquien (1543) 3. Een verzoekschrift aan Keizer Karel V (1543). Voor Nederland bewerkt door H.J. van der Munnik, Rotterdam 1925. In 1937 uitgegeven als: Apologie van de reformatie der kerk: drie geschriften van Johannes Calvijn. Vert. [en bew.] door H.J. v.d. Munnik; ingel. door K. Sietsma, Amsterdam 1937.
  • Johannes Calvijn. Bloemlezing uit zijn werk samengesteld en vertaald door Dr D.J. de Groot, Utrecht 1953.
  • Stemmen uit Genève: preken, artikelen, brieven enz. van Johannes Calvijn, 7 delen, Meeuwen 1967-1979.
  • Calvijn over de Bijbel. Enkele brieven, inleidingen en hoofdstukken uit de Institutie, vertaald en ingeleid door dr. W. de Greef, Houten 1998.
  • De handzame Calvijn. Samengesteld, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Rinse Reeling Brouwer. Met nieuwe vertalingen van Hein van Dolen en Hannie Vermeer-Pardoen, Amsterdam 2004.
  • Calvijn Verzameld, Herman J. Selderhuis (red.), (2 delen), Utrecht (KokBoekencentrum Uitgevers) 2019.